Czasowniki dokonane i niedokonane w języku rosyjskim

Aspekt czasownika w języku rosyjskim

Aspekt to kategoria czasownika, która jest zawarta w jego znaczeniu, a nie w formie gramatycznej. Owa kategoria jest właściwa dla wszystkich czasowników rosyjskich i dzieli je na совершенного вида oraz несовершенного вида.

Aspekt dokonany czasowników w języku rosyjskim

Czasowniki совершенного вида odpowiadają na pytanie что сделать?, oznaczają czynność zakończoną, wykonaną. Czasowniki dokonane mogą oznaczać:

1. Czynność, która się skończyła (lub skończy się) osiągając rezultat, np.: прочитать, написать.
2. Czynność, która się zaczyna (lub zacznie się), np.: запеть, заснуть.
3. Czynność, jednorazową (czasowniki z sufiksem -ну), np.: крикнуть, кинуть.

Aspekt niedokonany czasowników w języku rosyjskim

Czasowniki несовершенного вида odpowiadają na pytanie что делать?, oznaczają czynność niezakończoną, trwającą lub powtarzającą się, np.: читать, рассматривать, покупать.

Różnice gramatyczne aspektów czasowników rosyjskich:

Совершенный вид

1. Czasowniki dokonane nie posiadają formy czasu teraźniejszego
2. Czasowniki dokonane mają formę czasu przyszłego prostego
3. Imiesłów przysłówkowy uprzedni oznacza czynność poprzedzającą czynność orzeczenia.

Несовершенный вид 

1. Czasowniki niedokonane posiadają formy czasu przeszłego, teraźniejszego oraz przyszłego
2. Czasowniki niedokonane mają formę czasu przyszłego złożonego (буду+bezokolicznik)
3. Tworzą imiesłowy przymiotnikowe czynne i bierne czasu teraźniejszego
4. Imiesłów przysłówkowy współczesny oznacza czynność wykonywaną równocześnie z czynnością orzeczenia.

Tworzenie czasowników dokonanych od czasowników niedokonanych

Czasowniki dokonane możemy utworzyć od czasowników niedokonanych przy użyciu:

1. Prefiksów на-, с-, про-, вы-, по-, etc, np.: лечить — вылечить, петь — спеть, делать — сделать, писать — написать, читать — прочитать.
2. Sufiksu -ну-: кивать — кивнуть, чихать – чихнуть, прыгать — прыгнуть.

Tworzenie czasowników niedokonanych od czasowników dokonanych

Czasowniki niedokonane możemy utworzyć od czasowników dokonanych przy użyciu następujących sufiksów:

1. –ива-,  -ыва: причалить — причаливать, расспросить — расспрашивать,  зачитаться — зачиты­ваться;
2. -ва: открыть — открывать,   одеть — одевать, обуть — обувать;
3. -а-(-я): спасти — спасать,   подрасти — подрастать.

Pary czasownikowe

Czasowniki niedokonane i czasowniki dokonane tworzą pary czasownikowe posiadające jednakowe znaczenie leksykalne i różniące się aspektem, np.: читать – прочитать, делать – сделать, думать – подумать.

Niektóre czasowniki tworzące pary czasownikowe, różnią się tylko miejscem akcentu (jeszcze jeden powód by uczyć się akcentów w języku rosyjskim), np.: рассыпа́ть (rozsypywać) — рассы́пать (rozsypać), нареза́ть (nakrajać) — наре́зать (nakroić).

W rzadkich przypadkach pary czasownikowe tworzą czasowniki z różnymi rdzeniami: говорить — сказать, брать — взять (podobne zjawisko występuje w j. polskim: brać – wziąć).

Czasowniki jednoaspektowe

Istnieje grupa czasowników, która występuje tylko w jednym aspekcie: dokonanym lub niedokonanym.

Do czasowników dokonanych jednoaspektowych należą czasowniki oznaczające:

1. Nagłą i nieoczekiwaną czynność, np.: споткнуться, хлынуть, грянуть, очутиться;
2. Początek czynności, np.: заплакать, заиграть, побежать, заговорить;
3. Czynność ograniczoną, np.: поcпать, подумать, почитать;
4. Czynność jednorazową, np.: прыгнуть, двинуть, стукнуть.

Do czasowników niedokonanych jednoaspektowych należą:

1. Czasowniki stanu, np.: лежать, молчать, спать;
2. Czasowniki ruchu, np.: бегать, ходить;
3. Czasowniki czynności towarzyszącej, np.: приговаривать, притопывать, подписывать;
4. Czasowniki oznaczające czynność przerywaną, np.: похлопывать, побаливать, посвистывать, покашливать.

Сzasowniki dwuaspektowe

Kolejna grupa, to czasowniki dwuaspektowe – łączące w jednej formie znaczenie aspektu dokonanego i niedokonanego. Do dwuaspektowych zaliczane są:

1. Niektóre czasowniki z sufiksami –а(ть), -и(ть), -е(ть), np.: обещать, венчать, женить, казнить, молвить, ранить, велеть, родить, сочетать;
2. Czasowniki zakończone na –ова-(ть), прова-(ть), -изирова(ть), -фицирова(ть), np.: обследовать, использовать, арестовать, атаковать, асфальтировать, телеграфировать.

Aspekt owych czasowników można określić na podstawie kontekstu, np.: Ранить (что делать?) и лечить – слова с проитвоположным значением. Если его ранить (что сделать?) в ногу, то далеко он не убежит.